Unrugowie herbu Lew

Szczegóły: Artur Paczesny

Polska rodzina szlachecka pochodzenia niemieckiego, według legendy wywodząca się z Alzacji. Nazwisko Unrug jest zapisem spolszczonej wymowy niemieckiego miana rodowego „von Unruh”, które ma jakoby pochodzić od średniowiecznego zawołania bojowego rycerzy von Unruh, brzmiącego: „Ohne Ruhe!”

(dosł. „Bez spokoju (pokoju, spoczynku)!”. Ród szeroko rozgałęziony w całych Niemczech i środkowej Europie, szczególne liczne linie i gałęzie posiadał na terenach dawnych Łużyc i Dolnego Śląska, skąd już od średniowiecza jego członkowie zaczęli przenikać na ziemie Królestwa Polskiego, zwłaszcza do pogranicznej wówczas Wielkopolski. Jednymi z pierwszych byli przybysze ze Śląska, rycerze Hans i Peter Unruge, którzy walczyli pod Grunwaldem w 1410 r. po stronie krzyżackiej, jednak potem przeszli na służbę króla polskiego. Nie wiadomo, czy pozostawili oni w Polsce potomków.

CHRISTOPH VON UNRUH (1550-1622) – NABYWCA MIĘDZYCHODU

Ślązakiem z pochodzenia był również kolejny przedstawiciel rodziny osiedlający się w Polsce, Christoph von Unruh (1550-1622) z księstwa głogowskiego, który z powodu ewangelickiego wyznania opuścił swoją śląską Ojczyznę i kupił w 1597 r. od dotychczasowych dziedziców hr. Ostrorogów herbu Nałęcz miasto Międzychód wraz z przyległościami (Muchocin, Radgoszcz, Strychy i Świniary), tym samym ustanowił w międzychodzkim zamku główną siedzibę polskiej linii rodu von Unruh, czyli Unrugów.

GEORG (JERZY) VON UNRUH (1580 – 1652)

Dziedzicem dóbr międzychodzkich był jego syn Georg (Jerzy), żyjący w latach 1580-1652, który podobnie jak ojciec, pisał się jeszcze po niemiecku „von Unruh”, choć od 1613 r. posiadał pełnię praw szlachcica polskiego.

KRZYSZTOF UNRUG (1624 – 1689) – PUŁKOWNIK I POSEŁ NA SEJM

Kolejny dziedzic Międzychodu, syn Jerzego Krzysztof (1624-1689), jako pierwszy używał stale polskiej pisowni nazwiska. Zapewne wpływ na polonizację miały ożenki z polskimi szlachciankami. Krzysztof Unrug był żonaty dwukrotnie: z Marią Broniewską herbu Leliwa i z Bogumiłą Jaskolecką herbu Zaremba. Był on jedną z najznamienitszych postaci w rodzinie. Za młodu studiował w Leyden, następnie był członkiem polskiego poselstwa we Francji. On też jako pierwszy z rodziny służył w wojsku polskim. W 1648 r. w stopniu rotmistrza walczył z Kozakami pod Zbarażem. Podczas potopu szwedzkiego w 1655 r. przeszedł na stronę wroga, lecz w 1659 r. zrehabilitował się, wystawiając własnym sumptem regiment piechoty, w którym był pułkownikiem. Rok wcześniej gościł w Międzychodzie króla Jana Kazimierza Wazę. Pełnił urzędy starosty gnieźnieńskiego i wałeckiego, był komisarzem do spraw rozgraniczenia Rzeczypospolitej z Brandenburgią. U schyłku życia, w 1685 r. był posłem na Sejm. Znacznie powiększył rodzinne włości dokupując m.in. majątki: Trzciel, Kargową, Tomyśl, Poniec i Skoki.

JERZY UNRUG (1652 – 1710) – ROTMISTRZ, STAROSTA WAŁECKI I POZNAŃSKI

Potomstwo pułkownika Krzysztofa Unruga utrzymało jeszcze polską mowę i obyczaje wyniesione z domu. Najstarszy syn Jerzy Unrug (1652-1710) podobnie jak ojciec początkowo był wojskowym, dosłużył się stopnia rotmistrza. Później piastował urzędy: starosty wałeckiego, podstolego poznańskiego i sędziego grodzkiego poznańskiego. Był ostatnim protestanckim deputowanym do Trybunału Koronnego.

JAN KRZYSZTOF UNRUG (1660-1687) – CHORĄŻY W BITWIE POD WIEDNIEM

Młodszy syn Krzysztofa Unruga - Jan Krzysztof Unrug był rotmistrzem arkebuzerów, walczył w wojnach z Turkami i Tatarami, m.in. był chorążym w bitwie pod Wiedniem. Poległ w 1687 r. w Dobrudży.

Dalsze pokolenia potomków płk Krzysztofa Unruga wróciły później stopniowo do niemieckiej tożsamości. Wiele z początkowo licznych odgałęzień głównej linii międzychodzkiej zniemczyło się ponownie lub wygasło po mieczu. Z tej linii pochodzili m.in. von Unruhowie, dziedziczący Mniszki, Tuczępy i Miłostowo.

ALEKSANDER UNRUG (1628-1668) – ZAŁOŻYCIEL POLSKIEJ LINII RODU

Założycielem właściwej linii polskiej rodu Unrugów, zwanej też od swej głównej siedziby linią bukowiecką, był młodszy brat Krzysztofa, Aleksander Unrug. Jego potomkowie żenili się niemal wyłącznie z Polkami, i stopniowo spolonizowali się całkiem, zachowując początkowo swoje wyznanie ewangelickie. Nieprzerwany ciąg polskich z ducha Unrugów tworzyły kolejne pokolenia rodu. W prostej linii byli to:

JERZY SEBASTIAN UNRUG (1666-1723) - syn Aleksandra;

ALEKSANDER UNRUG (1704-1773) - syn Jerzego Sebastiana i zarazem imiennik dziadka;

FRYDERYK SEBASTIAN UNRUG (1734-1802) – syn Aleksandra Unruga (1704 – 1773);

HENRYK KAJETAN MAURYCY UNRUG (1791-1849) – syn Fryderyka Sebastiana Unruga, dziedzic Szołowa, Dzięczyna i Skrzydlewa, żonaty z Anielą z domu Kurnatowską herbu Łodzia. Był pierwszym w rodzie Unrugów, który wraz z rodziną przeszedł na wiarę katolicką. Zmarł wraz z żoną i trójką z jedenaściorga dzieci i kilkoma innymi dalszymi krewnymi podczas epidemii cholery w 1849 r.

Z pozostałych przy życiu ośmiorga dzieci, najmłodszy ze synów Henryk (1836-1903) nie ożenił się; zaś dwaj jego starsi bracia: Ludwik i Kazimierz Stanisław Unrugowie również nie założyli rodzin, gdyż w młodym wieku oddali życie za Ojczyznę.

LUDWIK UNRUG (1826-1848) POLEGŁ POD MIŁOSŁAWIEM 1848

Straszy z braci, poległ ugodzony pruską kulą w bitwie pod Miłosławiem podczas powstania wielkopolskiego 30 kwietnia 1848 r.

KAZIMIERZ UNRUG (1833 – 1863) – POWSTANIEC STYCZNIOWY

Młodszy z braci, walczył w randze kapitana w Powstaniu Styczniowym. Był dowódcą kompanii strzelców w partii gen. Edmunda Taczanowskiego. W bitwie pod Kołem 6 maja 1863 r. został ciężko ranny i zmarł w dwa dni później z powodu ciężkich obrażeń i upływu krwi.

UNRUGOWIE W POWSTANIU STYCZNIOWYM

Oprócz Kazimierza Unruga w powstaniu styczniowym poległo jeszcze dwóch przedstawicieli rodziny: Jan Unrug i drugi, nieznanego imienia. Nie są znane ich związki z bukowiecką linią Unrugów.

POZOSTALI POTOMKOWIE HENRYKA KAJETANA UNRUGA

Pozostała piątka dzieci Henryka Kajetana Unruga założyła swoje rodziny. Starsza córka Róża (1827-1916) wyszła za Adolfa Potworowskiego herbu Dębno, młodsza Anna (1830-1914) została żoną Andrzeja Skórzewskiego herbu Drogosław. Spośród potomków trzech kolejnych synów Henryka Kajetana Unruga wywodził się liczny zastęp zasłużonych polskich patriotów, wojskowych i bohaterów narodowych z lat walki o niepodległość Polski w 1. poł. XX w., których przelana krew przypieczętowała polskość szlacheckiego rodu Unrugów.

JÓZEF BALTAZAR UNRUG (1825-1903)

Najstarszy z synów Henryka, Józef Baltazar Unrug był ojcem Zygmunta (1857-1935).

ZYGMUNT UNRUG (1857-1935), ŻOŁNIERZ I LEGIONISTA

W latach I wojny światowej służył w Legionach Polskich, a w 1920 r. mimo podeszłego wieku zgłosił się na ochotnika do wojska. Był żonaty z Jadwigą Kossakówną, córką znanego malarza Juliusza Kossaka. Ich jedyna córka Jadwiga Unrużanka poślubiła Stanisława Ignacego Witkiewicza, słynnego „Witkacego”.

WIKTOR EDWARD UNRUG (1831-1915)

Drugi syn Henryka, Wiktor Edward Unrug za młodu służył w dywizji kozaków sułtańskich, polskim oddziale wojskowym, sformowanym u boku Turcji przez Władysława Zamoyskiego. Według rodzinnej tradycji, Wiktor Edward miał brać udział w eksportacji zwłok Adama Mickiewicza zmarłego w 1855 w Konstantynopolu. Był żonaty z Emilią z Bojanowskich herbu Junosza, która wniosła mu w posagu majątek Mełpin. Od synów Wiktora Edwarda Unruga pochodzą wszystkie gałęzie rodzinne Unrugów egzystujące obecnie w Polsce.

ANTONI IGNACY UNRUG (1860-1939) – POWSTANIEC WIELKOPOLSKI, GENERAŁ

Najstarszy z synów był Wiktora Edwarda - Antoni Ignacy, właściciel majątku Piotrowo pod Poznaniem, major rezerwy kawalerii saskiej. W 1919 r. awansowany na podpułkownika przyłączył się do Powstania Wielkopolskiego. Naczelna Rada Ludowa mianowała go generałem, ta tytularna szarża została później zatwierdzona i była przez Antoniego używana do śmierci. Zmarł krótko przed wybuchem II wojny światowej w sierpniu 1939 r., a jego pogrzeb przerodził się w wielką manifestację patriotyczną.

PODPUŁKOWNIK WIKTOR ZYGMUNT UNRUG (1886-1973)

Generał Antoni miał dwóch synów: Wiktora Zygmunta Unruga (1886-1973), początkowo majora w armii pruskiej, od 1919 r. podpułkownika Wojska Polskiego, dowódcę 57. pułku piechoty wielkopolskiej, zasłużonego podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. i zarazem ojca Piotra Wiktora Unruga (ur. 1918 r.).

PIOTR WIKTOR UNRUG (UR. 1918 R.) - ZOŁNIERZ WRZEŚNIA 1939

Walczył jako podchorąży rezerwy 15. pułku ułanów poznańskich w wojnie obronnej 1939 r., podczas której stracił nogę w bitwie pod Walewicami 9 września 1939 r., przebywał następnie jako inwalida wojenny w Szwajcarii.

FRANCISZEK JÓZEF (1887-1945), POWSTANIEC WIELKOPOLSKI, CZŁONEK AK, ZGINĄŁ W STUTTHOF

Drugim synem gen. Anoniego Unruga był Franciszek Józef, właściciel majątków Ludwikowo i Wyszakowo w powiecie średzkim. Z wykształcenia był rolnikiem, z zamiłowania leśnikiem i hodowcą zwierzyny. Walczył w Powstaniu Wielkopolskim, a podczas II wojny światowej należał do ruchu oporu ZWZ-AK. Aresztowany przez gestapo więziony był początkowo w Żabikowie, następnie w obozie koncentracyjnym Stutthof, gdzie stracił życie na krótko przed wyzwoleniem.

FRANCISZEK HENRYK UNRUG (1861-1929) – PRAWNIK

Drugi z kolei syn Wiktora Edwarda, Franciszek Henryk Unrug został prawnikiem. Z jego licznego potomstwa Wojciech Józef Unrug (ur. 1899 r.) był porucznikiem rezerwy 2. pułku szwoleżerów, zaś córka Zofia (1895-1980) wyszła za swego kuzyna, admirała Józefa Unruga.

IGNACY JÓZEF (UR. 1865 R.) I TADEUSZ (UR. 1869)

Kolejni synowie dawnego sułtańskiego kozaka, Ignacy Józef i Tadeusz pozostali w stanie bezżennym.

KAROL KONSTANTY UNRUG (1870-1939) Z CEREKWICY

Ich młodszym, piątym z kolei bratem był Karol Konstanty Unrug, właściciel dóbr Cerekwica w powiecie żnińskim, wspierający materialnie i organizacyjnie Powstanie Wielkopolskie, ojciec Antoniego Wiktora Unruga (1907-1977)

ANTONI WIKTOR UNRUG (1907-1977) – UŁAN POD KROJANTAMI

Syn Karola Konstantego, porucznik rezerwy 18. pułku ułanów pomorskich, ciężko ranny podczas głośnej szarży pod Krojantami 2 września 1939 r., następnie jeniec oflagu Grossborn, po zwolnieniu mieszkający na emigracji we Francji.

WIKTOR UNRUG (1874 – 1925) – POWSTANIEC WIELKOPOLSKI

Szósty syn Wiktora Edwarda otrzymał swoje imię na pamiątkę ojca. Wiktor Unrug (1874-1925) był dziedzicem Mełpina i Emilianowa, podczas Powstania Wielkopolskiego zorganizował i dowodził oddziałem kawalerii, walczącym w okolicach Zbąszynia.

ZBIGNIEW UNRUG (1915-1982) I JAN ANTONI UNRUG (1919-1980) – ZOŁNIERZE AK

Synami jego Wiktora Unruga byli: Zbigniew i Jan Antoni. Podczas II wojny światowej obaj walczyli w szeregach Armii Krajowej.

GENERAŁ TADEUSZ GUSTAW UNRUG (1834-1907), OJCIEC ADMIRAŁA

Najmłodszą gałązkę polskiej linii Unrugów założył Tadeusz Gustaw (1834-1907), szósty z synów Henryka Kajetana Maurycego Unruga. W odróżnieniu od braci, ziemian, którzy potem walczyli często w szeregach powstańczych, Tadeusz już za młodu wybrał karierę wojskową wzorem przodków. Wstąpił do służby w pruskiej artylerii, w której stopniowo piął się po szczeblach oficerskiej kariery. W wojnie prusko-francuskiej 1870-1871 dowodził bateria, następnie pułkiem artylerii. Przeszedł w stan spoczynku w stopniu generała-majora. Z biegiem lat całkowicie odwraca się od kultury niemieckiej, zrywa nawet znajomości z wojska, mówi i pisze wyłącznie po polsku. W jego domu panuje czysto polska atmosfera. Wychowanie głęboko przepojone polskimi wartościami patriotycznymi odebrali synowie gen. Tadeusza Unruga: późniejszy admirał Józef i jego młodszy brat Michał. W przyszłości postać pierwszego z nich miała się stać symboliczna i wręcz legendarna dla najnowszych dziejów narodu polskiego.

ADMIRAŁ JÓZEF UNRUG (1884 – 1973) – NIEZŁOMNY OBROŃCA WYBRZEŻA I POLSKIEGO HONORU

Józef Michał Tadeusz Unrug (1884-1973) zgodnie z rodową tradycją został wojskowym. Początkowo służył w pruskiej Kriegsmarine, przechodząc w latach 1904-1918 wszystkie stopnie od kadeta do kapitana. Podczas I wojny światowej dowodził okrętami podwodnymi, pod koniec działań wojennych był dowódcą flotyllą okrętów podwodnych. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę na początku 1919 r. zgłosił się do admirała Porębskiego, przełożonego nieistniejącej wówczas jeszcze polskiej floty wojskowej. Od tej pory Józef związał swoje losy z polską marynarką wojenną, a służbie w niej poświęcił całe swoje dorosłe życie. Został zweryfikowany jako kapitan i skierowany na stanowisko kierownika Wydziału Operacyjnego w Departamencie Spraw Morskich w Warszawie. W 1920 został pierwszym kierownikiem Urzędu Hydrograficznego w Gdańsku. W tym samym roku kupił w Hamburgu na własne nazwisko pierwszy polski okręt, ORP „Pomorzanin”. W 1925 r. już jako komandor objął dowództwo floty, w 1933 r. otrzymał awans na kontradmirała. W przededniu wojny zadecydował o wysłaniu najlepszych i najsprawniejszych polskich okrętów do Wielkiej Brytanii, a 21 sierpnia 1939 r. przeniósł kwaterę dowództwa floty na Hel. 24 sierpnia został dowódcą obrony wybrzeża, podległym bezpośrednio Naczelnemu Wodzowi. Dowodzona przez niego obrona załamała się dopiero 1 października, już po kapitulacji Warszawy. W związku z miażdżącą przewagą Niemców i brakiem uzasadnienia ponoszenia dalszych strat, kontradmirał Unrug podjął decyzję o kapitulacji i dostał się do niewoli niemieckiej. Przebywał w oflagach X B Nienburg, VIII B Silberberg, XVII C Spittal, II C Woldenberg, VII B Sandbostel, IV C Colditz, X C Lubeka, a od 1941 w VII A Murnau, często karnie przenoszony za przejawianie nieugiętej postawy, m.in. odmowę wszelkiej współpracy z Niemcami. Po uwolnieniu w 1945 r. pozostał na emigracji, otrzymuje awans do stopnia wiceadmirała i pozostaje w służbie do likwidacji

Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Później mieszka w Maroko i we Francji, gdzie umiera w 1973 r. Żona Zofia z Unrugów przeżywa go o siedem lat. Z małżeństwa tego pochodził jedyny syn Horacy (ur. 1930 r.), którego potomkowie mieszkają poza Polską.

MICHAŁ UNRUG (1896-1974) – UŁAN I DYPLOMATA

Młodszy brat słynnego obrońcy Wybrzeża, Michał Unrug (1896-1974) był wojskowym, podobnie jak ojciec i brat. Podczas I wojny światowej dosłużył się stopnia podporucznika saskich huzarów. Na początku 1919 r. wstąpił w Gnieźnie do formującego się 3. pułku ułanów wielkopolskich, późniejszego 13. pułku ułanów im. króla Bolesława Chrobrego. Na czele 4. szwadronu swego pułku przechodzi kampanię 1920 r., m.in. w walkach nad Dnieprem zostaje ranny. 7 maja jego szwadron wkracza jako pierwszy polski konny oddział do Kijowa. Po wojnie pozostał w Wojsku Polskim, był. m.in. adiutantem Szefa Sztabu Głównego, później przeszedł do służby dyplomatycznej. Po wojnie zamieszkał we Francji. Nie pozostawił męskich potomków.

Ilustracje:

Lew czerwony w złotym polu – herb własny rodu Unrugów (von Unruh).

Zamek w Międzychodzie zburzony na pocz. XX w., najstarsze gniazdo rodowe Unrugów w Polsce.

Tablica erekcyjna zamku w Międzychodzie z 1677 r, z popiersiem starosty gnieźnieńskiego, płk piechoty Krzysztofa Unruga (1624-1689), Muzeum Narodowe w Gnieźnie.

Jan Krzysztof Unrug (1660-1687) wg wizerunku na zaginionym portrecie trumiennym.

Pieczęć z wyobrażeniem herbu Unrugów, odcisk w laku, XVIII w. Archiwum Państwowe w Poznaniu.

Portret Ludwika Unruga (1826-1848), poległego w bitwie pod Miłosławiem 30 kwietnia 1848 r.

Śmierć Ludwika Unruga w bitwie pod Miłosławiem, akwarela Juliusza Kossaka, 1868 r.

Portret Kazimierza Stanisława Unruga, (1833-1863), zmarłego 8 maja 1863 r. z ran odniesionych dwa dni wcześniej w bitwie pod Kołem.

Wiktor Unrug (1874-1925) dziedzic Mełpina i Emilianowa, organizator i dowódca oddziału kawalerii w Powstaniu Wielkopolskim.

Antoni Ignacy Unrug (1860-1939), właściciel Piotrowa pod Poznaniem, w mundurze podpułkownika Wojsk Wielkopolskich, późniejszy tytularny generał WP.

Wiktor Zygmunt Unrug (1886-1973), podpułkownik WP, dowódca 57. pułku piechoty wielkopolskiej.

Karol Konstanty Unrug (1870-1939), dziedzic Cerekwicy w powiecie żnińskim, wspierający materialnie i organizacyjnie Powstanie Wielkopolskie.

Franciszek Józef Unrug (1887-1945), właściciel Ludwikowa i Wyszakowa, rolnik, leśnik. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego, żołnierz ruchu oporu ZWZ-AK, ofiara Stutthof.

Józef Michał Tadeusz Unrug (1884-1973) w mundurze komandora Marynarki Wojennej RP

Michał Unrug (1896-1974), brat admirała Józefa, w mundurze oficera kawalerii.

Bibliografia:

C.M. von Unruh, Die Unrugher, Cöthen i.A. 1906,

Minkiewicz, Polscy Unrugowie, Londyn 1983,
Żychliński, Złota księga szlachty polskiej, Tom I, Poznań 1875.