Antoni Ostroróg-Prusimski (1744-1806)

Szczegóły

Artur Paczesny

Uczestnik konfederacji barskiej i powstania kościuszkowskiego.

Antoni Kazimierz Józef Ostroróg-Prusimski herbu Nałęcz wywodził się rodu szlacheckiego od stuleci osiadłego w zachodniej Wielkopolsce.

Urodzony 4 marca 1744 r. w Kamionnie, jako syn Stefana, oraz Wiktorii ze Skarbków-Malczewskich, dziedziców m.in. dóbr Kamionna i Trąbczyn.

RODZINA I MAJĄTEK

 W domu rodzicielskim odebrał staranne wychowanie i wykształcenie, po stryju Pawle Prusimskim odziedziczył sąsiednie Kolno, w wieku dorosłym najczęściej przebywał jednak w innym ze swych majątków, w Śmiłowicach na Kujawach. Żonaty z Marianną z Dąmbskich, z którą miał jedną córkę Michalinę, zamężną za Józefem Dąmbskim, później ze Stanisławem Miączyńskim, adiutantem Józefa ks. Poniatowskiego.

DZIAŁALNOŚĆ POLITYCZNA – POSEŁ, SĘDZIA SEJMOWY

 W 1764 r. podpisał akt elekcyjny króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wziął udział w konfederacji barskiej, m.in. w 1769 r. podpisał manifest z poparciem jej marszałka w Wielkopolsce Ignacego Skarbka-Malczewskiego. Był posłem ziemi wschowskiej na sejm 1773-75 r., w trakcie którego został powołany w skład delegacji do ułożenia traktatów z zaborcami. Ponownie posłował na sejm w 1778 r., tym razem z województwa brzesko-kujawskiego, pełnił funkcję sędziego sejmowego. W tym samym roku został odznaczony Orderem Św. Stanisława. W 1780 r. ponownie poseł na sejm, tym razem z województwa poznańskiego. Po drugim rozbiorze, w 1793 r. niemal cały majątek Antoniego Prusimskiego znalazł się w zaborze pruskim.

„NAJWAŻNIEJSZA OJCZYZNA”

 Wziął aktywny udział w konspiracji 1793-94 r., był wraz z Dionizym Mniewskim jednym z organizatorów powstania kościuszkowskiego na Kujawach w 1794 r. W jego dworze w Śmiłowicach zebrana szlachta ogłosiła konfederację kujawską, przepędzając równocześnie garnizon pruski z Włocławka i zatapiając transport amunicji, kierowany Wisłą pod oblężoną Warszawę. Mianowano go wówczas generałem majorem kujawskim. Prowadził walkę podjazdową z wojskami pruskimi o Włocławek i Inowrocław, 14 IX 1794 r. powstańcy ponieśli klęskę pod Rynarzewem.

Po upadku Insurekcji rząd pruski ogłosił go buntownikiem i skonfiskował jego dobra. Stratę wielkiego majątku skwitował krótko: „najważniejsza Ojczyzna!”.

EMIGRACJA

 Ocalając resztki dobytku, udało mu się wywieźć je wspólnie z żoną Marianną do Italii. Zatrzymał się w Wenecji, gdzie stanął na czele emigracyjnej grupy umiarkowanych republikanów, opowiadających się za przeprowadzeniem w Polsce reform opartych o wzory rewolucji francuskiej. Mieszkał w weneckiej gospodzie „Petrillo”, gdzie skupiało się życie polskich emigrantów. W 1795 r. brał udział w ukonstytuowaniu się Komitetu Emigracyjnego w Wenecji.

 Po zajęciu Wenecji przez Austriaków zbiegł w 1797 r. do Mantui. Tam spotkał się z gen. Janem Henrykiem Dąbrowskim, który skierował go do zakładu legionowego w Mediolanie, skąd podążył do Paryża, po czym wyjechał do Drezna, a następnie do Anglii, gdzie próbował wejść w kontakt z naczelnikiem Tadeuszem Kościuszką.

 W Anglii spędził kilka miesięcy, nawiązawszy korespondencję z Naczelnikiem. Z początkiem 1798 r. wyruszył do Drezna. Przybyłego w tymże roku do Paryża Tadeusza Kościuszkę powitał listem, w którym zawarł myśl, że „...Lud i Wolność to dwa filary, na których muszą oprzeć się Polacy...”.

 W marcu 1799 r. nawiązał kontakty z Towarzystwem Republikanów Polskich w Warszawie, równocześnie jednak utrzymywał łączność ze zwolennikami Konstytucji 3 Maja i dbał o dobre stosunki z polskimi legionistami (pośredniczył w przekazywaniu ich korespondencji do kraju).

POWRÓT I ŚMIERĆ

 Na skutek zabiegów córki Michaliny uzyskał zezwolenie na powrót do zaboru pruskiego w r. 1803, jednak mimo licznych zabiegów nie odzyskał skonfiskowanego majątku, nadanego przez króla pruskiego zasłużonemu ks. von Hohenlohe-Ingelfingen, który po klęsce Prus trafił do francuskiej niewoli.

 Antoni Prusimski zmarł w 1806 r. nie doczekawszy wkroczenia wojsk napoleońskich do Wielkopolski; jego majątki w Kamionnie i Kolnie już nigdy nie wróciły do rąk rodziny, stając się domenami króla Prus.

Ilustracje:

1. Herb Nałęcz wg: T. Ostrowski «Do JW. JMci P. Andrzeja Rostworowskiego sędziego ziemskiego czerskiego» [w:] tegoż, „Prawo kryminalne angielskie W. Blackstone’a”, 1786 r.
2. Haftowany krzyż z okresu konfederacji barskiej (Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce), 2. poł. XVIII w.
3. Ryngraf z okresu konfederacji barskiej, ozdobiony wizerunkami Matki Boskiej i świętych (Zamek Królewski na Wawelu Państwowe Zbiory Sztuki), 2. poł. XVIII w.

Bibliografia:

Wikipedia. Encyklopedia internetowa,

Polski Słownik Biograficzny, tom XXVIII,

1. Muszyńska-Zygmańska, Wielkopolska w powstaniu kościuszkowskim, Poznań 1947,
2. Smoleński, Emigracja polska 1795-1797, Warszawa 1911,
3. Szczygielski, Konfederacja barska w Wielkopolsce 1768-1770, Warszawa 1970,
4. Wąsicki, Powstanie kościuszkowskie w Wielkopolsce, Poznań 1957.