Jan Wilhelm Kassyusz (1787-1848)

Szczegóły

Artur Paczesny

Duchowny, pedagog, działacz narodowy i społeczny.

Orzeszkowo od XVII wieku było znaczącym w zachodniej Wielkopolsce ośrodkiem wyznawców kalwinizmu, czyli ewangelików konfesji reformowanej. W 1646 r. powstał tu drewniany zbór kalwiński, który spłonął w 1721 r. Istniejący do dzisiaj budynek wzniesiono w 1788 r. z cegły. Wśród ministrów i pastorów zboru było wielu wybitnych przedstawicieli reformacji w Wielkopolsce.

Cmentarz w Orzeszkowie jest nekropolą rodów wielkopolskiej szlachty kalwińskiej, m.in. Bronikowskich herbu Osęk, Bukowieckich herbu Drogosław, Kurnatowskich herbu Łodzia, Unrugów herbu Lew, Ziemięckich herbu Nieczuja i Żychlińskich herbu Szeliga. W kręgu duchownych parafii kalwińskiej w Orzeszkowie często pojawiało się nazwisko Kasjusz, pisane także Cassius lub Kassyusz. Jest to łacińska wersja nazwiska Kaszka lub Kaszkowski, tak brzmiało  pierwotnie nazwisko Kassyuszów, którzy przybyli na pocz. XVII w. z Czech jako uchodźcy religijni. W połowie XVIII w. pastorem w Orzeszkowie był Jan Aleksander Cassius, po nim z kolei inny krewniak, Paweł Ludwik Cassius, zmarły w 1775 r.

PASTOR Z ORZESZKOWA

 W latach 1810-1848 pastorem w Orzeszkowie był wnuk Jana Aleksandra Cassiusa, Jan Wilhelm, urodzony 7 marca 1787 r. w Poznaniu, syn kupca Samuela Teodora Cassiusa i Karoliny z Zimmermannów. Ukończył gimnazjum w Kostrzynie nad Odrą, studiował teologię we Frankfurcie, a następnie filologię w Heidelbergu. W 1808 r. został diakonem i podjął pierwszą pracę jako nauczyciel prywatny. Parafię orzeszkowską objął  po śmierci pastora Jerzego Wilhelma Behra.

NAUCZYCIEL MŁODZIEŻY

 W 1813 r. rozpoczął pracę nauczyciela łaciny i greki w gimnazjum poznańskim. Ponadto u namiestnika Wlk. Ks. Poznańskiego ks. Antoni Radziwiłła znalazł zatrudnienie jako nauczyciel domowy. U niego zetknął się z czołowymi osobistościami Wielkopolski, wieloma swymi późniejszymi współpracownikami. Pracował także w poznańskim archiwum miejskim i w pensjonacie dla dziewcząt.

 W 1817 r. złożył podanie o podwyżkę poborów i tytuł profesora, co stało się przyczyną konfliktu z władzami szkolnymi. W 1820 r. zniemczono dwie najwyższe klasy, co J.W. Kassyusz oprotestował. Do gimnazjum przyjęto też Juliusa Maxa Schottky’ego, pruskiego szowinistę, lekceważącego wszystko co polskie. Donosił on policji na uczniów i nauczycieli, zwłaszcza Kassyusza, którego obarczał winą za demonstracje młodzieży. W tym czasie wykryto w Berlinie i Wrocławiu tajny związek studencki „Polonia”. Wśród 20 aresztowanych Polaków 5 było uczniami Kassyusza, którego na rozkaz króla zawieszono w obowiązkach i zwolniono z gimnazjum w 1824 r.

GOSPODARZ

 Parafia w Orzeszkowie dawała mu skromny dochód, toteż Kassyusz stale poszukiwał pracy, m.in. w 1824 r. został generalnym pełnomocnikiem dóbr szamotulskich hr. Mycielskich, lecz pełnomocnictwo to wygasło po powstaniu listopadowym, gdy zadłużony majątek sprzedano rządowi. Zaczął wówczas prowadzić postępową gospodarkę na roli proboszczowskiej w Orzeszkowie. Unowocześnił uprawę ziemi, sprowadzał materiał siewny z zagranicy, szczepił szlachetne odmiany drzew, założył też winnicę. Był sekretarzem międzychodzkiego towarzystwa rolniczego, publikował artykuły dotyczące rolnictwa.

NIESTRUDZONY OBROŃCA POLSKOŚCI

 Po upadku powstania listopadowego wziął udział w kampanii publicystycznej przeciwko nowemu prezesowi prowincji, W. Flottwellowi, który zmierzał do usunięcia wszelkich przejawów odrębności Wielkopolski od Prus. Usunięto nazwę Wielkiego Księstwa Poznańskiego, zastępując prowincją poznańską.

 W latach 40. Kassyusz przyczynił się do założenia Towarzystwa Pomocy Naukowej. Podjął współpracę z demokratami: G. Potworowskim, M. Mielżyńskim, A. Niegolewskim, przystąpił do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, kierowanego przez K. Libelta. Z uwagi na wiek nie wziął udziału w 1846 r. w przygotowaniach do powstania zbrojnego. W 1848 r. na wieść o wybuchu rewolucji przybył do Poznania, gdzie pracował w Komitecie Narodowym, następnie wyjechał do Berlina, a wkrótce potem do Frankfurtu, gdzie brał udział w obradach parlamentu.

Władze pruskie planowały usunąć J.W. Kassyusza z parafii w Orzeszkowie, oskarżając go o zaniedbywanie obowiązków duszpasterskich. Już w 1847 r. prowadzono śledztwo dyscyplinarne, a w sądach w Międzychodzie i Skwierzynie toczyły się liczne procesy przeciwko pastorowi. Otrzymał polecenie powrotu z Frankfurtu pod nadzorem do Poznania. Na początku listopada 1848 r. wybrał się w podróż do Chobienic, by odwiedzić M. Mielżyńskiego i prawdopodobnie w drodze zaraził się cholerą. Zmarł w kilka dni po przyjeździe, 8 listopada 1848 r.

 W pośmiertnym wspomnieniu w Gazecie Polskiej K. Libelt pisał:

„Nic się nie działo w życiu tutejszym publicznym, do czego by on nie należał, nie wpływał, czego by niezmordowana pracą nie popierał. Był to urodzony obrońca sprawy narodowej i politycznych praw W. Księstwa Poznańskiego. Wszelkie memoriały, zażalenia, podania urzędowe i wnioski niemal wszystkie on opracował... Można bez przesady powiedzieć, że cokolwiek dobrego się zdziałało w interesie sprawy naszej narodowej, tak w politycznym, jak społecznym względzie było częścią, współzasługą Kassyusza...”.

Z inicjatywy K. Libelta zorganizowano publiczną zbiórkę środków dla uczczenia pamięci Kassyusza, któremu na orzeszkowskim cmentarzu ufundowali żeliwny obelisk nad mogiłą, zachowany do dziś.

Ilustracje:

Obelisk nad grobem Jana Wilhelma Kassyusza na cmentarzu kalwińskim w Orzeszkowie.

Pieczęć parafii ewangelickiej w Orzeszkowie, zawierająca wyobrażenie świątyni, XIX w.

Bibliografia:

1. Esman, Jan Wilhelm Kassyusz. Zarys biografii na tle życia Wielkopolski w pierwszej połowie XIX w., Poznań 1926,
2. Esman, Uzupełnienie życiorysu Jana Wilhelma Kassyusza, Kronika miasta Poznania, Rocznik XVI, Nr 2, Poznań 1938.
3. Łukaszewicz, O kościołach Braci Czeskich w dawnej Wielkiejpolsce, Poznań 1835.